■ دفع زباله بخش عمومی

سیستم مدیریت جمع آوری و دفع زباله و کنترل آلودگی ناشی آز آن
جهت جلوگیری از الودگی های زیست محیطی مواد زائد جامد بایستی بلافاصله بعد از تولید در محل مناسب و با رعایت مسائل بهداشتی نگهداری و سریعاً جمع آوری ، حمل و نقل و دفع گردند .
80% مخارج کل مدیریت مواد زائد جامد مربوط به جمع آوری زباله است .
جمع آوری زباله بطور کلی به دو صورت است :
1- جمع آوری خانه به خانه ( برای بافت سنتی و قدیمی مورد استفاده قرار می گیرد ) .
2- جمع آوری از کانتینر های موقت

در روش کانتینر های موقت دو سیستم وجود دارد :
الف) سیستم کانتینر ثابت SCS Stationary) container system )
ب) سیستم کانتینر متحرک (HCS Hauled container system )
جمع آوری اطلاعات دقیق از وضعیت موجود اجتماع / تعیین زمان مورد نیاز برای عملیات جمع آوری و بررسی متغیرها / از نیازهای اولیه برای تجزیه و تحلیل اساسی در سیستم جمع آوری محسوب می شود .
شناخت پارامترهایی نظیر زمان برداشت در سیستم کانتینر ثابت و متحرک – زمان حمل / زمان خارج از خط در محاسبات مربوط به خطوط جمع آوری از اهمیت خاصی برخوردار است . پس از تعیین لوازم و نیروی انسانی مسیر حرکت و سایل تعیین می گردد و اطلاعات و مسیر دقیقاً روی نقشه پیاده می شود .
دفع نهائی
روشهای دفع عبارتند از :
1- سوزاندن در کوره های زباله سوز
2- دفن زیر خاک یا دفن بهداشتی
3- تهیه کود کمپوست به طریق سنتی – نیمه سنتی و صنعتی
4- پردازش – بازیافت و استفاده مجدد
قبلاً روش تلمبار کردن در اقیانوسها مورد استفاده قرار می گرفت که روشی کاملاً غیر بهداشتی است و امروزه منسوخ شده است .
ضوابط کلی انتخاب محل – آماده سازی با روشهای مختلف دفن :
دفن بهداشتی زباله یعنی انتقال مواد زائد به محل ویژه – تخلیه – لایه بندی و متراکم نمودن آن با پوششی از خاک .
انتخاب محل : محلی که برای دفن انتخاب می شود بایستی با توجه به رشد جمعیت محل با وسعت مناسب انتخاب شود و جوابگوی نیازها تا 30تا 40سال آینده باشد . فاصله محل تا مرکز جمعیت بایستی 10تا 20کیلومتر منظور گردد و مطالعات اولیه با نقشه برداری از نظر توپو گرافی مشخص شود .
مطالعات زمین شناسی ، هیدرولوژی ، زهکشی طبیعی منطقه ، خاک پوششی ، قابلیت دسترسی ، هواشناسی ، بادهای غالب و … مقبولیت عمومی – مسائل بهداشتی با دقت انجام می گیرد و آماده سازی می شود .
آماده سازی محل دفن : پس از انتخاب محل بر اساس ضوابط بایستی جهت آماده سازی محل جاده کشی ، تسطیح ، نصب باسکول ، اتاق نگهبانی ، فنس کشی ، برق ، آب و … اقدام شود .
جلوگیری از نشت شیرابه زباله به داخل آب : بایستی جهت جلوگیری از نشت شیرابه تدابیری اتخاذ می گردد . شیب بندی مناسب 2 تا 4 درصد و برای شیب های جانبی تا30درصد و ایجاد سد یا حفاظ 3 متری خاک برای جلوگیری از نفوذ سیلاب و آبهای سطحی بسیار موثر است . در صورتیکه جایگاه دفن زباله مجاور دریا و یا روی سفره آبی آبهای زیر زمین باشد یا حرکت شیرابه بطرف سفره ها انجام شود آبهای زیر زمینی آلوده می شوند . همچنین نفوذ گازهای تولید شده به داخل آب باعث سختی آب می شود . شیرابه زباله بشدت سمی است و علاوه برداشتن CO2 دارای BOD5 دو تا سه هزار میلی گرم در لیتر و COD سی تا چهل و پنج هزار میلی گرم در لیتر است . و عناصری نظیر کلرور سولفات ، منیزیوم ، فسفر ، کلسیم ، آهن ، سدیم ، پتاسیم ، نیترات ، آزت آلی و آمونیاکی و جامدات معلق را به آبها وارد می نماید . شیرابه با روشهای فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی تصفیه می شود .
ماده پوشش زباله : برای پوشش زباله هر نفر در سال حدود 1 متر مکعب خاک پوششی لازم است و حجم خاک پوششی مورد نیاز یک چهارم تا یک پنجم حجم کل زباله فشرده شده توصیه می گردد . پوشش نهائی بایستی 60سانتیمتر خاک باشد .
کنترل بو: بو بوسیله پوشش سریع زباله – بستن شکافها و حفره ها و استفاده از مواد از بین برنده بو مثل اورتو – دی – کلرو- بنزن به نسبت یک بیست و پنجم با آب و مصرف به مقدار 5000لیتر در هکتار است . کنترل آتش سوزی هم بایستی در محلهای دفن صورت گیرد
روشهای مختلف دفن بهداشتی زباله :
روشهای زیر برای دفن زباله وجود دارد :
1- بصورت مسطح Area Method
وقتی که زمین برای گود برداری مناسب نباشد بعد از تخلیه زباله بصورت نوار باریکی 40تا 75 سانتیمتری روی زمین تسطیح و فشرده می شوند تا به ضخامت 180تا 300سانتیمتر برسند و آنگاه روی آنها قشری خاک به ضخامت 15 تا 30سانتیمتر می ریزند و فشرده می نمایند . عرض هر لایه فشرده نباید از 240سانتیمتر تجاوز نماید .
2- روش سراشیبی Ramp Method
وقتی که خاک کمی برای پوشش زباله باشد و در مناطق کوهستانی و یا کم شیب از این روش استفاده می نمایند . زاویه شیب مورد نظر با زمین 30 % است و عرض باریکه با توجه به شیب سطح در طول عملیات با نقشه برداری و شدت ترافیک تردد ماشین آلات طراحی می شود . در این روش ابتدا شیاری به موازات دامنه سراشیبی ایجاد می شود و اولین لایه زباله در داخل شیار جایگزین می شود و سپس مثل روس مسطح ادامه می یابد .
3- روش ترانشه یا گودالی Trench Methodدر مناطقی که خاک با عمق کافی در دسترس است و سطح آبهای زیر زمینی به اندازه کافی پائین است ترانشه هائی به طول 30تا 120متر و به عمق 1 تا 4 متر و عرض 5/4 تا 15 متر حفر می شود و زباله در آن ریخته و با خاک ریز به ضخامت 10تا 30سانتیمتر پوشانده می شود . هزینه این روش بعلت گود برداری زیاد بسیار زیاد است .
4-روش دره ای با شیب بسبتاً زیاد Ravine Method
در مناطقی که گودالهای مصنوعی یا دره های مصنوعی وجود دارد از آنها استفاده می نمایند و فقط بایستی زمین شناسی منطقه – ویژگی های خاک منطقه و ضعیت آبهای سطحی و زیر زمینی ، سیستم جمع آوری زباله مد نظر قرار گیرد .
5- روش معمول در زمینهای باطلاقی
در شرایط اضطراری می توان از زمینهای باتلاقی استفاده نمود ولی بایستی کنترل آلودگی صورت گیرد . زهکشی مناسب – احداث سد مطمئن با مصالح و ایزولاسیون با 30تا 40سانتیمتر خاک رس کوبیده مهم است .
6- دفن در زمینهای ساحلی
عملیات دفن بایستی با توجه به سطح زیر زمین – میزان و نوع زباله صورت گرفته تا آب الوده نشوند و مثل روش روش فوق است . بایستی محل ایزوله شود .
فضای لازم جهت دفن بهداشتی زباله :
جهت برآورد فضای لازم برای دفن بهداشتی زباله بایستی جمعیت و تولید سرانه زباله آنها را دقیقاً بدانیسم و همچنین نرخ رشد این جمعیت و سرانه آن را تا 30الی 40سال آینده برآورد نموده تا بتوانیم زمین مورد نیاز برای دفن بهداشتی زباله را در نظر بگیریم .
بنابراین فضای مورد نیاز برای دفن زباله تابع جمعیت ، میزان خاک پوششی ، امکانات بازیافت ، دانسیته و ضخامت قشر زباله دفن شده است .
گازهای متصاعد شده از زباله :
وقتی که زباله به ایستگاه دفن منتقل و با هر یک از روشهای موجود دفن می گردد بعلت وجود فعل و انفعالات بیولوژیکی و شیمیایی از زباله گازهائی بوجود می آید که حتی الامکان بایستی جمع آوری شده و برای تولید انرژی مصرف گردند .
این گازها شامل آمونیوم ، دی اکسید کربن ، منواکسید کربن ، هیدروژن ، سولفید هیدروژن ، متان ، نیتروژن و اکسیژن هستند .
گازهای متان و دی اکسید کربن گازهای اصلی تولید شده ناشی از تجزیه غیر هوازی ترکیبات آلی زباله می باشند که بیش از 90درصد حجم گازهارا جامد را تشکیل میدهند.
اگر غلظت گاز متان در هوا بین 5 الی 15 درصد برسد عمل انفجار به وقوع خواهد پیوست البته وجود گاز متان در لایه های زباله به علت عدم حضور اکسیژن باعث انفجار نمی گردد، اما در هر صورت بایستی بصورت کنترل شده به اتمسفر تخلیه گردد . اگر گاز متان با روش کنترل نشده به اتمسفر تخلیه گردد می تواند در زیر ساختمانها و یا سایر فضاهای مسدودی که مجاور یثا روی زمین های پر شده از زباله بنا گردیده اند متراکم گردد . گاز متان از هوا سبک تر است ولی انیدرید کربنیک co2 در حد 5/1 بار از هوا و 8/2 بار از متان غلیظ تر است و بنابراین در محل دفن زباله متراکم می شود و با توجه به وزن مخصوص خود به اعماق محل دفن حرکت می کند . گاز انیدرید کربنیک با عبور از لایه های زیرین در آبهای زیر زمینی نفوذ می کند و در آن حل می شود و باعث سختی آب می شود : با تولید اسید کربنات کلسیم یا منیزیوم را در خود حل کرده و در واقع علت اصلی افزایش سختی آبهای زیر زمینی در مناطق دفن زباله وجود گازکربنیک در لایه های دفن است . این گاز PH آب را پائین می آورد . برای جمع آوری و کنترل گازها معمولاً از لوله های مشبکی استفاده می کنند که در لایه های شنی کف زمین تعبیه شده است. گازها بصورت جانبی در زیر خاک حرکت می کنند . اگر تهویه گاز از اماکن دفن بصورت جانبی امکان پذیر نباشد الزاماً باید از لوله های عمودی انتقال گاز استفاده نمایند تا گاز پمپاژ شده به اتمسفر رها گردد . استفاده از لایه های رسی شنی برای کنترل گاز و جلوگیری از نفوذ بی رویه آن به اعماق زمین یک روش معمول در اماکن بهداشتی زباله است .
شیرابه زباله :
شیرابه زباله باید در محل دفن بماند و یا به منظور تصفیه انتقال داده شود . شیرابه زباله مایعی است بسیار سمی . حرکت شیرابه درون زمین صورت گرفته و بسته به جنس مواد اطراف آن ممکن است درجهات جانبی نیز حرکت کند . میزان تراوش شیرابه از بستر محل دفن را می توان با فرض آنکه موانع واقع در زیر محل دفن تا بالای سفره آب زیر زمینی بحالت اشباع بوده و لایه نازکی از شیرابه در بستر محل دفن موجود باشد . با استفاده از قانون دارسی Darsy’s Law تخمین می زنند.
سوزاندن زباله :
تقریباً تمام زباله ها را بجز مواد اینرت ( مصالح ساختمانی ، آهن آلات ، و … ) قابل سوختن هستند . با سوزاندن زباله 90% حجم آن کاهش می یابد و از گرمای حاصل از سوختن می توان بهره برداری کرد . مخارج تاًسیسات سوزاندن زباله بسیار سنگین است و اثرات آن بر محیط زیست نیز مشکوک بنظر میرسد و گاز های ناشی از سوزاندن اثرات بدی روی محیط زیست می گذارند . گازهای SO2 و HCL در شدت استهلاک خود تاًسیسات زباله سوز هم دیده می شوند .
نکات مثبت سوزاندن زباله :
- کاهش بسیار زیاد حجم زباله
- استفاده از گرمای آزاد شده
- دفع مواد پلاستیکی
- جدا کردن فلزات جهت استفاده مجدد
نکات منفی سوزاندن زباله
- ایجاد آلودگی هوا
- احتمال دخول نمکهای حلال در آبهای زیر زمینی پس از انباشتن باقی مانده زباله
- هزینه بسیار زیاد
مکانیسم توسعه پاک (CDM)
استفاده از مکانیزم توسعه پاک، یکی از پیشنهادهای کنوانسیون مقابله با انتشار گازهای گلخانه ای به کشورهای صنعتی بود؛ بر اساس این پیشنهاد، به کشورهای صنعتی اجازه دارند پروژه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را در کشورهای توسعه نیافته اجرا و درصدی از سود اجرای این پروژه‌ها را به حساب خود برداشت کنند.وی در باره روند اجرای طرح‌های مکانیزم توسعه پاک در جهان گفت: کشورهای چین و هندوستان به عنوان دو کشور پیشرو در زمینه اجرای پروژه های سی.دی.ام موفق شدند به ترتیب حدود 40 درصد و 15 درصد پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک را در کشورهای خود اجرا کنند ولی در ایران تا کنون پروژه‌‌ بین المللی که منجر به صدور گواهی کاهش انتشار (CER) شود، اجرا نشده است.با استفاده از مکانیسم توسعه پاک می توانیم پروژه های زیادی را در بخش های صنایع انرژی، تولید شیمیایی، حمل و نقل و جنگل‌کاری تعریف کنیم که این مهم علاوه بر درآمدزایی، سبب مصرف بهینه سوخت در کشور و جلوگیری از آلودگی محیط زیست می‌شود.از سال 1980 تا پایان سال 2000 دمای زمین یک درجه افزایش یافت و به تغییرات آب و هوایی و ایجاد نگرانی‌هایی برای وضعیت زیست محیطی انجامید؛ به همین منظور کنوانسیونی با مشارکت برخی کشورها تشکیل شد و اعضای آن متعهد شدند از انتشار گازهای گلخانه‌ای حاصل از فعالیت‌های صنعتی اثرگذار بر تغییرات آب و هوایی، جلوگیری کنند.در سومین جلسه این کنوانسیون کشورها به دو دسته توسعه یافته و کمتر توسعه یافته، تقسیم‌بندی شدند و در قالب آن کشورهای توسعه یافته متعهد شدند میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را به سطح پنج درصد سال 1990 برگردانند، ولی برای کشورهای کمتر توسعه یافته، اجباری برای کاهش گازهای گلخانه‌ای در نظر گرفته نشد.استفاده از مکانیزم توسعه پاک، یکی از پیشنهادهای کنوانسیون به کشورهای صنعتی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای بود؛ بر اساس این پیشنهاد، کشورهای صنعتی اجازه دارند پروژه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را در کشورهای توسعه نیافته اجرا و درصدی از سود اجرای این پروژه‌ها را به حساب خود برداشت کنند.با اجرای این طرح، کشورهای در حال توسعه نیز سود می برند. برای کاهش هر یک تن گاز کربن، یک گواهی کاهش انتشار گاز کربن به صاحب پروژه اختصاص می یابد.